doorzoek het gehele Damescompartiment
Damescompartiment online

dr. Aletta H. Jacobs
(1854-1929)


dr. Aletta H. Jacobs

geschilderd door
Isaac Israëls (1919). [fragment]
Foto IIAV

Wie haar naam hoort, denkt meteen aan het vrouwenkiesrecht en het feit, dat zij de eerste vrouwelijke arts van Nederland was. Dat is waar, en de gedachte is terecht. Maar Aletta Henriëtte Jacobs was zoveel meer.

Op 9 februari 1854 werd Aletta geboren in het Groningse Sappemeer, waar vader als huisarts werkte. Een inspirerend voorbeeld, net als haar broer Julius. Aletta: "Van mijn zesde jaar af heb ik steeds met de meest mogelijke beslistheid verklaard, dat ik, net als Pa en Julius, dokter wou worden. Geen oogenblik is toen of later de gedachte bij mij opgekomen, dat dit voor een meisje moeilijk zou gaan. Hoe kon dat ook? Thuis werd immers tusschen jongens en meisjes geenerlei verschil gemaakt." Vader nam Aletta mee naar sommige van zijn patiènten en sprak met haar over de ziektegevallen. Haar belangstelling voor het vak groeide.

Na een persoonlijke crisis en de persoonlijke bemoeienis van minister Thorbecke, kreeg Aletta uiteindelijk toestemming om in Groningen de medische studie te volgen. In 1877 en 1878 slaagde ze voor de arts-examens en op 8 maart 1879 promoveerde zij tot doctor in de medicijnen. Haar dissertatie heette: Over localisatie van physiologische en pathologische verschijnselen in de groote hersenen. Het proefschrift van de eerste vrouwelijke arts in Nederland werd opgedragen aan de jonge koningin Emma, "als een blijk van hulde", zoals Aletta schreef in haar aanbiedingsbrief.

In Amsterdam, aan de Herengracht, vestigde Aletta haar praktijk. Daar bleef het niet bij. Waar zij misstanden zag, kwam zij in verzet. Winkeljuffrouwen die destijds verplicht waren te staan, kregen vooral door haar invloed in 1902 wettelijk het recht op zitgelegenheid. Aan vrouwen die uitgeput raakte door zwangerschap op zwangerschap - zou God dat werkelijk zo bedoeld hebben?- schreef zij het pessarium voor. Velen verstrekte zij seksuele voorlichting. Naast haar stond haar trouwe vriend, geliefde en latere echtgenoot Carel Victor Gerritsen (1850-1905). Na zijn dood in 1905 was zij lang ontroostbaar.

De strijd om het vrouwenkiesrecht trok haar uiteindelijk terug in het volle leven. Bij de Grondwetswijziging in 1887 waren vrouwen van het stemrecht expliciet uitgesloten; enkele jaren later (1894) was de oprichting van de Vereniging voor Vrouwenkiesrecht (VVK) een feit. Vergaderingen en congressen waren gevolgd, in nationaal en internationaal verband. In 1903 werd Aletta presidente van de VVK om dat vele jaren te blijven. Pas in 1919 kwam de overwinning: vrouwen kregen dezelfde stemrechten als mannen. Victorie! Uit het hele land ontving Aletta gelukwensen en geschenken, waaronder een in goud uitgevoerd vrouwenkiesrechtembleem. In 1922 kwam de kroon op het werk, toen zij en andere Nederlandse vrouwen voor het eerst een stembriefje kregen.

Met Carrie Chapman Catt, de presidente van de Wereldbond, maakte Aletta na het overlijden van haar echtgenoot een wereldreis. Van juni 1911 tot en met oktober 1912 reisden de twee over een aantal continenten, met het doel daar het recht van vrouwen op kiesrecht uit te leggen en waar mogelijk, verenigingen voor vrouwenkiesrecht op te richten. Dat lukte. In onder andere China, Zuid-Afrika en Nederlands-Indië werden plaatselijke comité's en verenigingen opgericht. Gedurende de reis publiceerde Aletta Jacobs haar ervaringen en indrukken in De Telegraaf; later kwamen ze in boekvorm uit. Bekend in de Indische reisliteratuur zijn ze echter nauwelijks geworden, terwijl ze een interessant perspectief geven op de toenmalige samenlevingen.

In Nederland begon men in brede kring te beseffen hoe bijzonder dr. Aletta H. Jacobs was. In 1924 was Aletta het middelpunt van een feest ter ere van haar 70ste verjaardag. Op 8 maart 1929 herdacht men het feit dat zij 50 jaar geleden promoveerde. Dr. Aletta H. Jacobs had nog veel plannen. Op 10 augustus 1929 overleed zij echter, vermoeid. De crematieplechtigheid werd druk bezocht en voor het bioscoopjournaal verfilmd. Nog kort voor haar dood had zij verzucht: "Er is nog zoo veel te doen op de wereld."

Meer lezen van dr. Aletta H. Jacobs?

Aletta Jacobs schreef ongeveer 100 artikelen, boeken en brochures. Bij het IIAV in Amsterdam is het grootste deel daarvan aanwezig in het Aletta Jacobs Archief. Een deel ervan is ook op de site over Aletta Jacobs te vinden. Hieronder zijn alleen de reisbrieven vermeld omdat die de uitvoerigste berichten over Aletta's visie op het leven in Nederlands-Indië bevatten.

Reisbrieven uit Afrika en Azië. Benevens eenige brieven uit Zweden en Noorwegen. Almelo: W. Hilarius, 1913.
Lees hieruit de volgende reisbrieven:

  • Penang en Medan
    Bezoek aan een Chinese Boeddhistische tempel; aankomst op Deli; vergelijking Medan-Baarn; bezoek aan de Chinees-majoor en zijn familie; eerste openbare vegadering over vrouwenkiesrecht.
    Aan boord van de "Van Noort" en aankomst te Batavia
    Afscheid van Deli, en verder op de grote reis: vol optimisme en met genoeg energie om zich aan formaliteiten te ergeren, reisden Aletta Jacobs en Carrie Chapman Catt verder.
    Op Java; I
    Hotelleven te Batavia; bijeenkomst vrouwenkiesrecht in Maison Versteegh; ontmoeting met Charlotte Jacobs; openbaar debat in de Loge; reisproblemen door verorderingen van de Nederlandse regering.
    Op Java; II
    Rolschaatsrijden te Batavia; bezoek aan de G.G. Van Heutsz; bezoek aan een docter-Djawa-school; vrouwenkiesrechtvergadering te Buitenzorg; Instituut Pasteur; pandhuizen van Chinezen en van de regering; opium.
    Op Sumatra's Westkust; I
    Lampongsche districten; passar-bezoek; ontmoeting met een eenzamen controleur; aankomst in Padang; natuurbezichtiging; Padang-Pandjang.
    Op Sumatra's Westkust; II
    Matriachaat in Pajacombo; bezoek aan de passar en eten van kwee-kwee; kennis van de Minangkabauers; natuurbschouwingen en reizen op dieren.
    Op Sumatra's Westkust; III
    Vergadering van dorpshoofden in Matoër; bezoek aan Inlandse scholen, oa de kweekschool voor onderwijzers in Fort de Kock; wat de naam Minang Kabau betekent; een gemiste uitbarsting van de Merapi.
    Op Java; III
    Terug naar Batavia; hotel Bellevue te Buitenzorg; botanische tuin; vrouwenkiesrecht te Buitenzorg; Soendaneesche bevolking; natuurbeschouwingen; een Spaansche reisgenoot; Sindanglaja.
    Op Java; IV
    Via Tjiandjoe naar het verukkelijke Bandoeng; vrouwenkiesrecht;; Decentralisatie-Congres en vrouwelijke belangstelling voor gemeentepolitiek; het Tijdschrift van Douwes Dekker en de positie van Indo-Europeanen, vergelijkingen met andere kolonieën.
    Op Java; V
    Oprichting kiesrechtvereniging in Bandoeng; blindeninstituut en ziekenhuis van dr. Westhoff; school voor inlandse meisjes van Raden Devi; kweekschool voor inlandse onderwijzers; bezoek aan een "Indo-theater"; Preanger-natuur.
    Op Java; VI
    Soenadezen; Mevrouw ter Horst-de Boer in Djocja; Javaanse vrouwen en kiesrecht; vrouwen in het huis van de Prins Paku Alam; natuur.
    Op Java; VII
    Naar Solo; ontstaan van de Vorstenlanden; prins Mangku Negoro; vergadering voor vrouwenkiesrecht; op bezoek bij de Rijksbestierder; vrouwen die elkaar ontluizen.
    Op Java; VIII
    Reisroute uitstippelen; Semarang; Soerabaja; bezichtiging van de natuur; Nongko Djadjar; bijna uitsluitend deugden in inlanders aanwezig.
    Op Java; IX
    Bodo en Toetoer; naar de Bromo; bezoek aan Tosari; terug naar Soerabaja om vanuit Semarang Indië te verlaten.
    Aan boord van de "Tjimanoek"
    Terugblik op de reis, vergelijking met Britsch-Indië.

Over dr. Aletta H. Jacobs

  • Zie vooral de website http://www.alettajacobs.org en het genoemde IIAV in Amsterdam.
  • 'Schrijfsters uit het Damescompartiment: dr. Aletta H. Jacobs (1854-1929)' door Vilan van de Loo. In: Moesson februari 2002.
  • Mineke Bosch en Annemarie Kloosterman: Lieve dr. Jacobs. Brieven uit de Wereldbond voor Vrouwenkiesrecht 1902-1942 Amsterdam 1985
  • Ena Jansen: 'De koloniale stem van Aletta Jacobs. Reisbrieven uit Afrika en Azië'. in: Lover, tijdschrift over feminisme, cultuur en wetenschap jaargang 24 97/4, pag.10-16.
  • Mineke Bosch, 'Colonial Dimensions of Dutch Women's Suffrage: Aletta Jacobs's Travel Letters from Africa and Asia, 1911-1912'. In: Journal of Women's History 11/2 (1999).
  • Mineke Bosch: Een onwrikbaar geloof in rechtvaardigheid : Aletta Jacobs 1854-1929 Amsterdam: Balans, 2005